MEERVOUDIGE IDENTITEITEN

Het begeleiden van jongeren in hun identiteitsontwikkeling is één van de belangrijkste opdrachten voor leraars en scholen. In het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap willen we hen stimuleren tot het integreren van zelfvertrouwen, burgerschapscompetenties en kritisch denken. Tevens willen we hen weerbaar maken voor negatieve maatschappelijke invloeden. Ook op onze school ondersteunen we jongeren in hun identiteitsontwikkeling, meer zelfs we leren hen dat identiteit meerdere lagen heeft  en meervoudig is en dat daar niks mis mee is. We leggen hen ook de rol en de impact van de omgeving (en de mensen in de omgeving) uit op hun identiteitsontwikkeling. We helpen hen om levensdoelen en ambities te formuleren en nodigen rolmodellen uit op school. We gebruiken kunst en de tools uit het Athena Syntaxproject om hen te bevrijden van negatieve overtuigingen en gevoelens. Kunst heeft een sublimerende bevrijdende invloed in dit proces omdat het een open vrije expressievorm is zonder grenzen of bedreigingen. 

In mijn boeken Een tip van de sluier en Mijn kleine Jihad  heb ik er al op gewezen dat heel wat  jongeren heen en weer geslingerd worden tussen verschillende identiteiten. Om dat te verduidelijken, gebruiken we de identiteitspiramide met de logische niveaus van Bateson.

Wie je ‘bent’ vormt de punt van de piramide, zowel je identiteit als je ambities in het leven, namelijk wat je precies in je leven wilt bereiken. Die punt wordt gedragen door een brede sokkel. De sokkel is niet je identiteit, maar bestaat uit een reeks eigenschappen die je krijgt, via je opvoeding, je thuissituatie, de school en vrienden.

De omgeving waarin je opgroeit, vormt de basis van de piramide. Daarboven ligt je gedrag, dat grotendeels wordt aangeleerd. Daarbovenop komt een laag van capaciteiten, die deels tot je aanleg behoren maar ook grotendeels aange- leerd worden, bijvoorbeeld in het onderwijs. Dat wordt aangevuld door waarden en overtuigingen die je aangeleverd krijgt, zowel thuis, op school, in je levensbeschouwelijke opleiding als in je peergroep.

Omgeving, gedrag, capaciteiten, waarden en overtuigingen worden je in je jeugd gegeven. Dat is wat je meekrijgt om uiteindelijk vorm te geven aan wie je bent. Het verschil tussen wie je bent en wat je gekregen hebt, is belangrijk. Religie maakt deel uit van de onderste lagen van de piramide, van de elementen die je gekregen hebt. Ik merk echter dat heel wat jongeren zich volledig identificeren met de islam of met hun religie. Religie is ongetwijfeld een onderdeel van het proces van identiteitsvorming, maar je religie is niet wie je bent. Je ‘hebt’ een religie, dat is een persoonlijke keuze, een keuze die kan evolueren in tijd en ruimte.

* Naar het essay Onderwijs in tijden van onmacht

door Karin Heremans, in De Lokroep van IS (2015, Pelckmans, Kalmthout)